İhsan Fazlıoğlu: "Emrî Çelebî"

İhsan Fazlıoğlu: "Emrî Çelebî"

Kısaltılmış hâli için bkz. ?Emrî Çelebi [Matematikçiliği]?, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, c. I, İstanbul 1999, s. 407.

[Matematikçiliği] Tam adı Emrullah b. Ahmed b. Mahmûd el-Edirnevî olan Emrî Çelebi, muhtemelen Osmanlı Türk matematik tarihinde ilk müstakil Türkçe pratik geometri (ilm-i misâha) kitabını kaleme alan kişidir. Kaynaklarda adı zikredilmeyen Mecma' el-ğarâib fî ilm el-misâha adlı eserinin telif ve tesvidini 14 Kasım 1560 Pazar günü tamamladı. Ancak eser müsvedde halinde kaldı; daha sonra Mustafa b. Ali Hacı Ali el-Edirnevî adlı bir şahıs tarafından 2 Kasım 1576'da tebyiz edildi. Berlin Or. Oct. 3014 numarada kayıtlıdır (yaprak 3b-55b, nesihle 17 str.). Eserin tarihi yeri, Osmanlı-Türk ilim tarihinde tıp, astronomi ve hesaba oranla daha geç Türkçeleşen mesaha ilmi konusunda ilk bağımsız eser olmasından kaynaklanmaktadır. Bir mukaddime ve beş asl (bâb) üzerine tertib edilen eserin mukaddimesinin ilk aslında mesaha ilminin tanımı ile mesaha aletleri incelenir; ikinci aslında, "Her nesne ki kâbil-i işâret-i hissî ola, eger hîç vechile kesmet kabul eylemiye nokta derler" gibi mesaha ilminde kullanılan basit ve mürekkeb hendesî kavram, şekil ve cisimlerin tanımları verilir. Birinci babda üç fasılda üçkenarlıların; ikinci babda yine üçfasılda dörtkenalıların mesahası ele alınır. Üçüncü babda sırasıyla düzgün beş, altı, yedi, sekiz ve on kenarlılar ile diğer düzgün çokkenarlıların mesahası incelenir. Dördüncü babda daire, daire kesitlerinin ve daire parçaları ile diğer yayımsı şekillerin mesahası ele alınır. Beşinci babda ise, küre, silindir ile elips, parabol ve hiberbol'un mesahası gözden geçirilir. Ayrıca nüshanın kenarlarında gerekli hendesî şekiller nisbeten güzel çizilmiştir. Kaynaklar: Cevat İzgi, I, S. 313-314; Katip Çelebi, SV, yaprak 55b; Götz, Manfred, Türkische Handschriften, Wiesbaden 1979 Handschriften in Göttingen, Berlin 1894, nr. 350; OML, I, s. 77-78.