İhsan Fazlıoğlu: "Bedreddin İstanbulî"
Mevsuat A'lam el-Ulema ve el-Udeba el-Arab ve el-Muslimin, el-Munazzame el-Arabiyye li-el-Terbiye ve el-Sekafet ve el-Ulum, Tunus , Dar el-Cil, Beyrut,c. I, Beyrut 2004, s. 539-541.
|
(ö. 1146/1733) (Matematikçi) Esad Efendi, idari ve siyasi görevleri ile otuz iki yıl süren müderrisilik hayatında (1699-1731), eserleri yanında, yetiştirdiği öğrencilerle de XVIII. yüzyıl Osmanlı ilim ve kültür hayatında kalıcı etkiler bırakmıştır. Bu öğrencilerden birisi dönemin en ünlü tabibi ve astronomu Abbas Vesim Efendi (öl. 1173/1760), diğeri oğlu Bedruddin Mehmed b. Esad b. Ali el-Yanyevi el-İstanbuli'dir. Bedruddin Mehmed'in doğum tarihi hakkında bilgi yoktur. Bilinen tek şey babası tarafından yetiştirildiğidir. Daha çok şiir, matematik, bahusus hendese sahasında kendisini yetiştiren Bedruddin Mehmed'in klasik kaynaklarda pek çok hendese risalesinden bahsedilir. Günümüze gelen iki hendese risalesinin birincisi bir daire içerisine yedigen ve başka çokgenler çizmek hakkındadır. Diğer bir eseri, kadim hendesenin en önemli sorunlarından birisi olan 'teslis el-zaviye' ve 'terbi el-daire' konusundadır. Bu risalelerinde başta Euclides, Arşimedes, Apollonius, Benu Musa, İbn el-Heysem gibi bilginlerin düşüncelerinde faydalanan Bedruddin Mehmed ispatlarını 'el-hendeset el-muteharrike' geometri anlayışı içerisinde yapar ve hendesi ispatlarında 'hareket' kavramını kullanır. Bedruddin Mehmed'in günümüze gelen en önemli eseri Euclides'in Usul el-hendese adlı eserinin bazı teoremlerine Şerh bazı el-makalat el-Uklidisiyye adıyla kaleme aldığı şerhtir. Bu şerhini 1136/1723 tarihinde tamamlamıştır. İslam ve Osmanlı döneminde Euclides'in Usul el-hendese'sisine yazılan son önemli şerhlerden birisidir. Eserinin mukaddimesinde oldukça iddialı konuşan Bedruddin Mehmed kendi zamanına kadar çözülemeyen pek çok hendesi problemi çözdüğünü dile getirir (Bayezid Devlet Kütüphanesi, Umumi nr. 9787). Bu eserlerinin yanında Bursalı Mehmed Tahir, Bedruddin Mehmed'in astronomi sahasında Reyhanet el-ruh fi resm el-saat fi marifet el-evkat adlı bir eseri bulunduğunu; Euclides'in Abbasiler döneminde Arapça'ya tercüme edilen optik kitabını Tahrir el-menazir el-Üklides adıyla yeniden düzenlediğini; ayrıca Bahauddin el-Amili'nin Osmanlı medreselerinde ders kitabı olarak okutulan Hulasat el-hisab adlı eserine şerh yazdığını belirtir. Ancak bu eserlerin zamanımıza ulaşan herhangi bir nüsahasına tesadüf edilmemiştir. Bibliyografya: 1. Brockelmann, Carl, Geschichte der Arabischen Litteratur, Leiden: 1937-1949, c. II, s. 594 (447), Supplement, c. II, 632 665. 2. Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, İstanbul 1333-1342, c. I, s. 234-236, c. III, s. 257. 3. Çelebi-zade Asım, Tarih, İstanbul 1282, s. 358-360. 4. İhsan Fazlıoğlu, "Osmanlılar'da Hendese", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, c. XII, s. 202. 5. İzgi, Cevat, Osmanlı Medreselerinde İlim, İstanbul 1997, c. I, s. 292-293, 301-302. 6. Kaya, Mahmud, "Some Findings on Translations Made in the 18th Century From Greek and Esad Efendi's Translation of the Physica", Transfer of Modern Science and Technology to Muslim World (Edit: E. İhsanoğlu), İstanbul 1992; s. 385-392. 7. Kazım Sarıkavak, XVIII. Yüzyılda Bir Osmanlı Düşünürü Yanyalı Esad Efendi, Ankara 1997. 8. Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmani yahud Tezkire-i meşahir-i Osmaniye, İstanbul 1308-1311, c. I, s. 332, c. II, s. 13. 9. Ramazan Şeşen - Cevat İzgi (edit. Ekmeleddin İhsanoğlu), Osmanlı Matematik Literatürü Tarihi, İstanbul 1999, c. I, s. 175-176 (nr. 111); s. 178-180 (nr. 113). 10. Salim, Tezkire, İstanbul 1315, s. 76-78. 11. Salim Aydüz, "Lale Devri'nde Yapılan İlmi Faaliyetler (1718-1730)", Divan İlmi Araştırmalar Dergisi, 3 (1997), s. 151-152. |
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder