İhsan Fazlıoğlu: "Bir Bilgi Türü Olarak Şiir Üzerine Bir Taslak"

İhsan Fazlıoğlu: "Bir Bilgi Türü Olarak Şiir Üzerine Bir Taslak"

Sarnıç: aylık edebiyyat dergisi, kasım 1997, Sayı 1, s. 16-17

A. Vücûd 1.1.1 Şiirin varlık zemîni nefsu'l-emrdir. 1.1.2. Nefsu'l-emre ilişkin her insan edimi bilgidir. 1.1.3. Şiir, nefsu'l-emre ilişkin bir insan edimidir. 1.1.4. Öyleyse şiir, bir bilgi edimidir. 1.2.1. Şiirin verdiği bilgi, varlık ile varolana değil varoluşa ilişkindir. 1.2.2. Varoluşa ilişkin bilgi değer bağımlıdır. 1.2.3. Değer bağımlı olan şiir anlam zeminini bir dünya görüşünde bulur. 1.2.4. Anlam zeminini dünya görüşünde bulan şiir, müevvel dünya tasavvuru üretir. B. Unsur 2.1.1.Şiir, lafzî delâlettir. 2.1.2. Lafzî delâlet vadî'dir. 2.1.3. Vadî' olan tarihîdir. 2.1.4. Öyleyse, şiir tarihîdir. 2.2.1. Tarihî olan, süreç içerisinde olandır. 2.2.2. Süreç içerisinde olan eskir. 2.2.3. Öyleyse, şiir eskir. 2.3.1. Süreç içerisinde olup "eskiyen", "tarihî", "lafzî" delâlet, tekevvün halindedir. 2.3.2. Tekevvünî olan tecüddüd içinde yeniden mânâ kazanır. 2.3.3. Eskiyen şiir her an tekevvün eder. 2.3.4. Tekevvün eden şiir teceddüdîdir. 3.1.1. Şiirî lafız, maddesi itibariyle hissî ve zihnîdir. 3.1.2. Şiirî lafız, sureti itibariyle tahyîlîdir. 3.1.3. Şiirî lafız, sureti itibariyle aklî olmadığından cüzî değildir. 3.1.4. Şiirî lafız, sureti itibariyle aklî olmadığından küllî değildir. [Çünkü bu son iki önerme küllî değildir.] 3.2.1. Şiirî lafız, ya aynî, ya da zihnî olsun mâhiyet itibariyle anlamlıdır. 3.2.2. Şiirî mahiyetin tahakkuku zorunlu, taayyünü zorunlu değildir. 3.2.3. Şiir, hakikati muhayyile yoluyla te'vîl eder. 3.2.4. Muhayyilede bizzat müevvel olan hakikat, mecâz, kinâye gibi dil-durumlarıyla (sanatlar) temsîl edilen hakikat-i cemâliye'ye inkilab eder. 3.3.1. Şiirî lafzın delâleti, mutabakat yoluyla değildir. 3.3.2. Şiirî lafız, tazammun yoluyla mecazî hakikati inşâ eder. 3.3.3. Şiirî lafız, iltizam yoluyla kinâyî hakikati inşâ eder. 3.3.4. Mecâzî hakikat ile kinayî hakikat hakikat-i cemâliye'dendir. C. Suret 4.1.1. Şiirî ifadeler birer önermedir. 4.1.2. Şiirî önermeler tahyîlî'dir. 4.1.3. Tahyîlî şiir önermeleri, muhayyilede kurulur. 4.2.1. Şiirî lafız tasavvurîdir. 4.2.2. Tasavvurî lafızlardan kurulu şiirî önerme de tasavvurîdir. 4.2.3. Şiirî önerme burhanî tasdikatı muhtevi değildir. 4.2. 4. Şiirî önerme muhayyel tasdikatı muhtevi değildir. 5.1.1. Tahyîlî şiir önermeleri olgusal değildir. 5.1.2. Olgusal olmayan tahyîlî şiir önermeleri, vücûd-i haricî'ye ilişkin değildir. 5.1.3. Vücûd-i hariciye ilişkin olmayan şiir önermeleri, doğruluk ve yanlışlık değeri taşımaz. 5.1.4. Şiirî muhayyile, üç-boyutlu uzayla sınırlandırılamaz. 5.1.5. Şiir mekanda değildir. 5.1.6. Şiir zaman içredir. 5.2.1. Tahyîlî şiir önermeleri vucud-i zihnîde vârid olur. 5.2.2. Tahyîlî şiir önermelerinin oluşturduğu bir çıkarım süreci vardır. 5.2.3. Tahyîlî önermelerin oluşturduğu çıkarım da tahyîlîdir. 5.2.4. Vucud-i zihnîde vârid olan tahyîlî şiir önermelerinin çıkarımı tutarlı olmak zorunda değildir. 5.2.5. Çıkarımın uygun olması da zorunlu değildir. 6.1.1. Muhayyel (hayalî) lafız hususidir. 6.1.2. Hayalî lafız belirli bir şeyin muhayyilede olduğu gibi tasavvurudur. 6.1.3. Hayalî lafız keyfiyyât üzerine kurulur. 6.1.4. Şiirî önermeler hayalî lafızlar üzerine kurulur. 6.1.5. Hayali lafzılardan kurulu tahyîlî önermeler genele (â'm) ve özele (hâs) delâlet ederler. 6. 1.6. Dolayısıyla şiirî çıkarımlar cüzî değildir. 6. 1.7. Dolayısıyla şiirî çıkarımlar küllî değildir. [Çünkü bu son iki önerme külli değildir.] 7.1.1. Şiir mahiyeti itibariyle, nefsu'l-emr'de taklid değil, tevildir. 7.1.2. Şiir, burhânî ve beyânî bilgi gibi tesbît ve tefsîr değil, tevîldir. 7.1.3. Şiir, olguları ve nesneleri değil, o olgu ve nesnelere mutabakat, tazammun veya iltizam yoluyla delalet eden lafızları tevil eder. 7.1.4. Şiir varlıkı ve varolanı, varoluş çanağında teşkîk üzere tevil eder. 7.1.5. Tevilî olan hikemîdir. 7.2.1. Taklide dayanan tasvîrîdir. 7.2.2. Tasvîri olan tahkiye edilebilir. 7.2.3. Hikâyede olagelen temsil edilebilir. 7.2.4. Temsil, fizikî veya zihnî mekan tarafından koşullanır. 7.2.5. Şiir temsil edilmek zorunda değildir. 7.2.6. Şiir tasvirî değildir. 8.1.0. Yineleme yenilemedir. 8.1.1. Şiirin maddesi mecâzî ve kinâyî vâkıadır. 8.1.2. Mecâzî ve kinâyî vakıa, tevîl yoluyla muhayyilede kurulur. 8.1.3. Mecâzî ve kinâyî vakıa muhayyile kuvvetiyle tahyîlî önermelerde temsil edilir. 8.1.4. Tahyîlî önermelerde temsil edilen vakıa bir imge (tahayyül) verir. 8.1.5. İmge düşündürmez. 8.1.6. İmge çağrıştırır. 8.1.7. Resim susan şiirdir. 8.1.8. Şiir konuşan resimdir. 9. 1.1. Her şairin muhayyilesi monaddır. 9.1. 2. Monad olan muhayyileler aynî -özdeş- değildir. 9.1.3. Aynî olmayan her monad var-olmadaki iştirak dolayısıyla benzerdir. 9.1.4. Şairler-arası müteâl (aşkın) bir muhayyile vardır. 9.1.5. Var-olmadaki iştirak dolayısıyla aşkın muhayyilede sureti itibariyle bir muvadaa vardır. 9.1.6. Her şairin şahsî muhayyileleri arasında maddeleri itibariyle fark vardır. 9.1.7. Maddeleri farklı şahsî muhayyilelerin tezahürleri -imgeleri- suretleri itibariyle zaman ve mekana göre değişiklik gösterir. 9.1.8. Zaman ve mekana göre değişiklik gösteren şahsî muhayyilelerin tezahürlerinde, aynı zamanda, aşkın muhayyile dolayısıyla bir muvadaa vardır. 9.1.9. Bu muvadaaya yalnız şair ve şair-okuyucu tarafından, ortak muhayyile yoluyla iştirak olunur. D. Nazm 10.1.1. Şiirî lafızlar harflerden oluşur. 10.1.2. Harflerin bir nicelik değeri vardır. 10.1.3. Harfler kelimeleri oluşturur. 10.1.4. Kelimelerin de bir nicelik değeri vardır. 10.1.5. Niceliğin düzeni harf ve kelimelerde ahengi tevlîd eder. 10.1.6. Kelimeler mısraları oluşturur. 10.1.7. Mısraların da bir ahengi vardır. 10.1.8. Mısralaradan kurulu şiir, ahenkdârdır. 10.1.9. Şiirde ahenk şiirin bütününde ortaya çıkar. 10.1.10. Şiirde ahenk geometrik veya sayısal değil, harf-nicelikseldir. 10.1.11. Harf-niceliksel ahenk hissî değil, hadsîdir. 10.1.12. Şiir ve müzik nicelik temelinde aynıdır. 10.2.1. Ahenge sahip şiir müzikte olduğu gibi, insan nefsine etki eder. 10.2.2. Etki, imge-çağrıştırma yoluyla gerçekleşir. 10.2.3. Etki, muhayyileyi tahrik eder. 10.2.4. Etki, nefiste terğîb, terhîb ve tefrîh ile tenfîr ve tazyîk şeklinde zuhûr eder. E. Hikmet 11.1.0. Fi hi ma fih 11.1.1. Gönlü besler şiir; 11.1.2. Çünkü ayıklıktır. 11.1.3. Ayıklık hal üzere olmadır. 11.1.4. Hal üzere olma aşk ile olmadır. 11.1.5. Şiir, ayık halin aşk ile dile gelmesidir. 11.1.6. Şair, ayık, hal ve aşk üzere yaşayan insandır. 12.1.1. Şiir iyi olanı dillendirir. 12.1.2. İyi olan güzel, güzel olan iyidir. 12.1.3. Kötü olan yoktur. 12.1.4. Çirkin olan yoktur. 12.1.5. Kötü şiir yoktur. 12.1.6. Ya şiir vardır ya yoktur. 13.1.1. Hakikat derindedir. 13.1.2. Hakikati elde etmede kısa yol yoktur. 13.1.3. Şiir derindir. 13.1.4. Şiirde kısa yol yoktur. 13.1.5. Şiirde kral yolu yoktur. 14.1.1. Şiir bir tek cümledir. 14.1.2. Şiirler bir tek şiirdir. 14.1.3. Şiirler bir tek cümledir.